We schrijven 1839. Bij het Portugees-Joodse armbestuur in Amsterdam meldt zich een zojuist in Leiden afgestudeerde arts. In plaats van te kiezen voor een lucratieve medische carrière vraagt hij de bestuurders om een baan als armenarts in de verpauperde buurten achter zijn geboortehuis op de Nieuwe Keizersgracht 49. Het is de idealistische Samuel Sarphati ten voeten uit, zegt acteur Harpert Michielsen, die de in 1866 gestorven joodse arts op 28 juni voor de Vrienden van de Plantage tot leven zal wekken.
Michielsen was acteur in onder meer Goede Tijden, Slechte Tijden en Soldaat van Oranje toen hij in 2017 besloot om zijn twee ‘liefdes’ (theater en geschiedenis) samen te brengen in een solovoorstelling. Waarom koos hij juist voor Sarphati? ‘Dat kwam door een documentaire op tv over Amsterdam in de negentiende eeuw en over het feit dat Sarphati de eerste was die iets probeerde te doen aan de slechte hygiënische omstandigheden. Dat is zo’n mooi verhaal. Ik voel me ontroerd door de manier waarop hij zich inzette voor zijn stad. Hij had ook vergaande plannen voor de uitbreiding van Amsterdam. Hij dacht onhollands groot. Neem alleen al dat reusachtige Paleis voor Volksvlijt dat hij aan de rand van de stad liet bouwen. Ik heb een enorme bewondering voor Sarphati. Ik noem hem ongegeneerd mijn held.’
Hij beschrijft wat hij doet als een mix van theater en storytelling, met inmiddels ook programma’s over de filosoof Spinoza, de socialist Emanuel Boekman en de joodse componisten Kattenburg en Smit. Maar ook al gaan zijn solovoorstellingen tot nu toe uitsluitend over Amsterdammers, hij zit als geboren Rotterdammer niet gebakken aan de hoofdstad. ‘Ik denk nu over een programma rond Erasmus. En ik wil zeker ook iets over een vrouw doen. Aletta Jacobs lijkt me fascinerend. In opdracht van het Kröller-Müller museum werk ik aan een podcast over Helene Kröller-Müller. Dat kan ook een voorstelling worden.’
Harpert Michielsen geniet van zijn solo-optredens, maar zou zijn andere bezigheden niet graag missen.
‘Ik ben gids in het Rijksmuseum, maak bij de Opera in Amsterdam muziektheater, rockopera’s voor kleuters, zoals ik ze noem en ga binnenkort de theaters in met een moordmysterie, dus ik sta niet voortdurend alleen op het toneel. Maar wat ik geweldig vind aan Sarphati is dat ik eigen baas ben en overal kan spelen. Ik heb in mooie tuinen en schitterende buitenhuizen gespeeld en laatst stond ik in Rotterdam in een penthouse met achter me een prachtig uitzicht op de Maas. Ik moest oppassen dat de rivier niet meer aandacht trok dan ik.’
Hij merkt tijdens zijn optredens dat de kennis over Sarphati – net als die over Spinoza – beperkt is. ‘Veel mensen kennen Sarphati alleen als straat of als park.’ Des te groter was dan ook zijn verbazing toen dit tweetal vorig jaar bij de verkiezing in het Parool van de grootste Amsterdammer aller tijden als één en twee eindigden. ‘Ik ga niet beweren dat dat door mij is gekomen, maar ik denk dat het wel geholpen heeft dat hun namen de laatste tijd in veel Amsterdamse huiskamers klonken.’
Hij geeft toe dat hij qua beeldmateriaal niet kan concurreren met een tv-documentaire. ‘De meerwaarde van mijn voorstelling is dat het live is, dat het ter plekke in één ruimte gebeurt en dat de bezoekers het met elkaar beleven. Ik noem wat ik doe ook niet voor niets stand-up history. Ik geef geen college, ik verzorg een performance. Daar kan geen film tegenop.’

Shane Koppers

Vrienden van de Plantage

Acteur Harpert Michielsen speelt Sarphati

Deze zomer is het weer Art Zuid, de beeldenroute in Amsterdam Zuid.
Het thema is Enlightenment/Verlichting. Voor deze negende editie
nodigde curator Ralph Keuning 60 kunstenaars uit.
Op woensdag 16 juli om 14:00 uur leidt Jet van Boxtel een wandeling
langs een selectie van de beelden. Het beginpunt wordt later bekend
gemaakt- waarschijnlijk tramhalte Gerrit van der Veenstraat (tram 5 en
24).
Opgeven bij: activiteiten@vriendenvandeplantage.nl.
Ovv: Art Zuid Wandeling

ART ZUID wandeling

Bezit. Dat is het thema van de 33ste editie van de Plantage Poëzieprijs.

Plantage Poëzie Prijs 2025 door Jos van Hest

We roepen hierbij alle dichters op om mee te dingen.  
Wat bezit een mens allemaal? Roerend, onroerend en ontroerend  
bezit. Potten en pannen, boeken en buiken, gedichten en gedachten. Is  
je hoofd wel van jezelf?  
En wat gebeurt er uiteindelijk met al dat bezit?

Tot 15 augustus kunnen gedichten worden ingestuurd naar  
ppp@vriendenvandeplantage.nl  
Elke dichter mag maar één gedicht insturen met een lengte van  
niet meer dan veertig regels (inclusief titel en witregels) in lettertype Arial  
12. De gedichten worden anoniem beoordeeld door een driekoppige  
jury.

De prijsuitreiking vindt plaats op zaterdagmiddag 6 september in het  
Luther Museum in Amsterdam.

Plantage Poëzie Prijs 2025

Mohamed Ahaddaf

Levenslang verliefd op de oud
Mohamed Ahaddaf deelt genereus zijn muziek
Op schooldagen glipte hij soms stiekem weg om naar het
conservatorium van Tétouan te gaan, waar hij in de gang stilletjes
luisterde naar studenten die speelden op hun ouds – dag na dag,
hartstochtelijk. Tot een docent zijn nieuwsgierigheid opmerkte en hem
binnenliet. Mohamed Ahaddaf, die opgroeide in Marokko, oefende
fanatiek. De warme, melancholieke klank van het Arabische
snaarinstrument had hem volledig in zijn greep. Zo erg, dat zijn broer
hem op een dag vroeg: ‘Ben je verliefd?’ Mohamed at nauwelijks nog
thuis, was altijd in gedachten verzonken. Zijn antwoord: ‘Ja. Maar niet op
een meisje. Op de oud.’
De oud (spreek uit als “oed”) is een Arabisch snaarinstrument dat
lijkt op een luit zonder fretten. In de juiste handen klinkt hij als een
fluistering uit een ander tijdperk. Ahaddaf beschikt over zulke handen. In
zijn muziek is de oud geen exotisch object, maar een stem. Soms
weemoedig, dan weer ritmisch, tintelend van levenslust.
Inmiddels geldt Ahaddaf als een toonaangevende stem binnen de
Marokkaans-Andalusische jazz. Op 15 juni speelt hij in de
Uilenburgersjoel, de voormalige synagoge, begeleid door een ensemble
dat zijn muzikale taal moeiteloos verstaat: een mengeling van
weemoedige Arabische klanken, improvisaties uit de jazz en ritmes die
grenzen laten vervagen. Zijn nieuwste album Ana W’Inta (jij en ik) vertelt
tien persoonlijke verhalen, zonder woorden maar vol zeggingskracht.
‘Muziek brengt je terug naar jezelf’, zegt hij. ‘Naar vrijheid. Naar hoop.’
Op zijn dertiende kreeg hij zijn eerste oud, aangeschaft op
afbetaling door zijn vader. Inmiddels heeft hij er de wereld mee
rondgereisd, van Marokko tot Korea. Toch blijft Ahaddaf opvallend
bescheiden. ‘Mijn droom deel ik niet met mensen’, zegt hij. ‘Alleen met
God.’
Wat hij wél deelt, is zijn muziek – genereus, zonder voorbehoud. ‘Alles
wat ik heb, deel ik met anderen.’
In de Uilenburgersjoel speelt hij zoals hij altijd doet: als iemand die zijn
droom niet uitlegt, maar hem uitvoert. De oud is voor hem als de zee.
Oneindig, ritmisch, troostrijk. En net als de zee stopt hij nooit.

Zomerconcert in de Uilenburgersjoel

Op zaterdag 17 mei is een Artis wandeling met verhalen over de tuin, de dieren en de planten, geleid door Frank Wesseling en Willy Russchen.
Startpunt: de ingang van Artis.
De wandeling is gratis, maar omvat niet het bezoek aan Artis.
Je moet dus een abonnement hebben, dan wel entree betalen.

Artis wandeling

Donderdag 8 mei is de jaarlijkse ledenvergadering met aansluitend een lezing van Ellen de Visser, journalist van de Volkskrant, over ‘De gestolen Herinneringen’ . Ze is een project gestart waarmee ze vele mensen gelukkig maakt. In archieven liggen talloze kleine bezittingen van voormalige gevangenen van de nazi’s. Ze gaat op zoek naar de nabestaanden om hen die foto of dat horloge terug te bezorgen.

‘Dit gun ik alle nabestaanden’ door Ellen de Visser
Journalist Ellen de Visser heeft voor de Volkskrant een project
waarmee ze veel mensen gelukkig maakt. In archieven liggen
talloze kleine bezittingen van voormalige gevangenen van de
nazi’s. Ze gaat op zoek naar nabestaanden om hen die foto of dat
horloge terug te bezorgen. Op de jaarvergadering van de Vrienden
van de Plantage komt ze over die Gestolen Herinneringen vertellen.
Voor het Bulletin doet ze haar project alvast uit de doeken.
‘Een groot cadeau uit het verleden’, zo omschreef de 89-jarige zoon van
een vermoorde verzetsman de foto en de portemonnee van zijn vader
die we 80 jaar na de bevrijding bij hem terugbezorgden. ‘Kijk’, wees hij
aar het jongetje links op de foto: ‘Dat ben ik.’ Hij stelde zich voor hoe
zijn vader naar die foto van zijn gezin had gekeken tijdens zijn
dagenlange treinreis naar de vernietiging; dat beeld ontroerde hem.
Gestolen herinneringen, dat is de titel van het onderzoeksproject
waar ik twee jaar geleden mee begon: over kleine voorwerpen met een
grote betekenis. Toen ik ontdekte dat er in een Duits en een Nederlands
archief nog bezittingen lagen van tientallen oud-nazigevangenen, wist ik
dat ik alles op alles wilde zetten om die nalatenschappen terug te
bezorgen.
Mijn opa, een Zeeuwse verzetsman, werd vermoord in een
concentratiekamp, mijn oma bleef achter met drie kleine kinderen. Wat
zouden wij blij zijn geweest met een laatste levensteken, een lege
portemonnee, een briefje, een knoop desnoods.
Ik ben journalist bij de Volkskrant, ik zag een vorm van
constructieve journalistiek voor me waarbij we met onze lezers zouden
samenwerken om al die trouwringen, horloges, foto’s, brieven en
agenda’s terug te geven aan de nabestaanden. Die persoonlijke
bezittingen waren afgepakt toen gevangenen het kamp binnenkwamen.
Nazibeambten hadden alles keurig geregistreerd en op bruine
enveloppen naam en kampnummer genoteerd. Na de oorlog was
geprobeerd die nalatenschappen terug te bezorgen maar dat was niet
altijd gelukt. Wat er was achtergebleven, ontdekten we al snel, was vaak erg
lastig thuis te brengen: enveloppen met onleesbare namen, trouwringen
die in de verkeerde envelop waren opgeborgen, families die nergens
een spoor hadden achtergelaten tot zelfs een gevangene die helemaal
niet leek te hebben bestaan. Ik begon aan de klus met drie enthousiaste
vrijwilligers. We doorzochten krantenbanken en oude telefoonboeken,
speurden naar namen onder overlijdensadvertenties, schreven regionale
en buitenlandse archieven aan en zochten op sociale media.
Na een jaar hadden we 41 families gevonden. We maakten een website
met portretten van de gevangenen en deden een lezersoproep. Dat was
een groot succes: we kregen vele tientallen tips en konden zo nog meer
families traceren.
Inmiddels staat de teller op 71. Bijna alle nalatenschappen hebben we
persoonlijk overhandigd. Steeds merkten we hoe, dankzij een versleten
portemonnee of een stilstaand horloge, de gevangenen weer tot leven
kwamen, zelfs voor verre familie overzee, in Canada of Australië. De
nalatenschappen brachten de nabestaanden naast verdriet ook rust en
opluchting. Ook doordat wij vaak ontbrekende informatie konden geven
over wat er met hun dierbaren was gebeurd, waar ze waren vermoord,
waar ze begraven liggen.
Ik ben nu ruim 30 jaar redacteur bij de Volkskrant en ik beschouw de
Gestolen Herinneringen als het allermooiste project uit mijn carrière.
Klaar zijn we nog niet. In het Duitse archief blijken nog tientallen
naamloze bezittingen te liggen, en aan de foto’s en brieven te zien,
zitten daar ook bezittingen van Nederlanders tussen.
‘Ik gun dit alle nabestaanden’, zei de 82-jarige zoon van een
vermoorde verzetsman toen hij de vulpen in ontvangst nam van de
vader die hij nooit had gekend. Eén zo’n zin is voor ons meer dan
genoeg om door te gaan met zoeken.

Ledenvergadering

Herman Koch

Zondag 13 april in de Laranjazaal van de Hortus.

Aanmelden: activiteiten@vriendenvandeplantage.nl 


Een tikje onthecht
Lang was Herman Koch die ene van het tv-programma Jiskefet die ook nog boeken schreef. Onterecht natuurlijk. Koch’s eerste literaire succes, Red ons Maria Montanelli, dateert van 1989, dus van voor Jiskefet. Dat debuut maakte indruk, het werd vergeleken met De avonden van Gerard Reve en zelfs
met Catcher in the Reye van J.D. Salinger.
Zijn doorbraak naar het grote publiek kwam met Het Diner. Over twee moderne koppels die een avondje gezellig uit eten denken te gaan in een restaurant waarin de Amsterdammer gemakkelijk restaurant De Kas in de Watergraafsmeer kon herkennen. Tijdens het eten ontvouwen zich alle morele dilemma’s waarmee de hedendaagse mens te kampen kan hebben. Het Diner werd 33 keer vertaald en vier keer verfilmd. Wereldwijd werden meer dan een miljoen exemplaren verkocht.
Vorig jaar kwam Koch ineens op een heel andere manier in het nieuws. Vanwege een nieuw boek, dat zeker. Maar nog veel meer vanwege de aanleiding om dat boek te maken. Ga je erover schrijven? is de titel. De arts die die vraag stelde, had Koch in behandeling wegens prostaatkanker. Ja, dat wilde Koch wel. Maar dan zou het geen verhaal worden over het ziekteverloop – die waren er al genoeg. Het werd een boek over een manier van in het leven staan, een tikje onthecht maar met familie en vrienden dicht in de buurt. Met zo min mogelijk verplichtingen en afspraken. Dat alles genoteerd met de precisie die zijn schrijven kenmerkt, met een hang naar het absurde en vileine humor.
Hoe het intussen met Koch gaat? De ziekte is stabiel, hij heeft geen lichamelijke bijwerkingen van de medicijnen en geen pijn. Eén bijwerking is er wel. Koch was gewend eens per twee jaar met een nieuwe titel te komen. Sinds zijn ziekte heeft hij haast. Binnen een jaar lag dit keer de opvolger in de winkel: Luchtplaats. Een roman met thrillerachtige elementen over een schrijver, een detective en een crimineel met literaire aspiraties.
In de Literaire Salon wordt Koch geïnterviewd door Ariejan Korteweg.

Weergaloze vertelling
Ali Şerik komt als zevenjarig jochie naar Nederland. Zijn vader is gastarbeider in de textielindustrie in Twente. Omdat zijn zoon in zijn ogen te snel verwesterde, stuurt hij hem op twaalfjarige leeftijd terug naar Turkije. Daar woont Ali tot z’n vijftiende op het platteland bij een tante in een dorp zonder elektriciteit en zonder stromend water in de huizen. Daarna verblijft hij nog een jaar in Ankara bij een oom. Terug in Nederland zijn de vriendjes van vroeger uitgevlogen en is zijn opleiding gebroken. Het Nederlands blijkt hij net zo snel vergeten als hij het eerder had geleerd. Hij gaat werken en schrijft in het Turks. Drie bundels verschijnen in Turkije. Pas als hij kinderen krijgt –hij verhuist voor de liefde naar Amersfoort – schrijft hij in het Nederlands. Eerst gedichten bij interviews met personen, dan bij foto’s en daarna een eerste bundel. Door bloeiend heimwee, gevolgd door De hartslagen van de mus en in 2018 De stem die baart. In 2022 verschijnt zijn poëtische epos Land van weemoed, een weergaloze vertelling over de eerste generatie Turkse gastarbeiders die huis en haard verlieten voor een nieuw leven in een nieuw land. Onbarmhartig en liefdevol, subtiel van taal, niets verbloemend, getuigt het boek van een grote compassie en wijsheid. In 2024 komt hij opnieuw met een poëtische vertelling: De zachte veren van de tijd gaat over de nachtelijke reis van een groep bootvluchtelingen, en over vluchtelingen in andere tijden en culturen. Over deze romans, die eigenlijk associatieve poëtische verbeeldingen zijn, bloemrijk, barok, schril, precies, liefdevol en noem maar op, gaat Jos van Hest met Ali Şerik in gesprek.

Koch en Şerik in de Literaire Salon

Naar aanleiding van het filmfestival met Luuk Bouwman geven we graag door dat de film De Propagandist vanaf 27 maart gaat draaien in de bioscoop. In de Balie is op 21 maart om 17.30 uur een vervolggesprek met leuk programma.

De Propagandist in de bioscoop

LET OP ANDERE LOCATIE
‘Spiegels van Holland’ zou hij zijn films willen noemen, omdat
ze aspecten belichten van de cultuur en geschiedenis die onderbelicht
zijn. Zijn manier van werken kun je slow cinema noemen. Jaren neemt hij de tijd om zijn films te researchen en als hij gaat filmen, houdt hij doorgaans niet star vast aan een vooropgezet plan, maar gaat met een open blik en veel geduld te werk.
De afgelopen jaren is hij volop gelauwerd voor zijn werk. Op het IDFA van 2024 wint hij met zijn film De Propagandist, een archieffilm over Jan Teunissen, hoofd van de filmafdeling van de NSB, de prijs voor beste Nederlandse documentaire. Het jaar ervoor krijgt hij voor zijn film Allen tegen Allen over vooroorlogs Nederlands fascisme de IDFA cultuurprijs, wegens “diepgaande research en het creëren van unieke meesterwerken van archeologisch onderzoek in zijn films. Een uniek historisch document, fascinerend, wreed en leerzaam tegelijk.”
Samen met Aliona van der Horst wint hij eveneens de prijs voor beste Nederlandse film op het IDFA in 2023 en de prijs van het Forum van de Regisseurs op het Nederlands filmfestival voor de film Gerlach,
de laatste boer onder de rook van Schiphol, omringd door snelwegen en distributiecentra, die de strijd aangaat met een luidruchtige MacDonald’s. Een film die misschien nog wel meer over vriendschap gaat.
Vaak vindt hij zijn onderwerpen dicht bij huis en vloeit uit de ene film weer een andere voort. In zijn eerste lange film Het Nieuwe Westen portretteert hij de avonturen van zijn schoonvader, die gefnuikt in zijn politieke ambities om in Oss een zetel voor de LPF te veroveren, zijn buik vol heeft van Nederland. Hij zoekt zijn heil in het voormalige Oostblok om daar een camping te beginnen. In Donker Oss, waar Bouwman geboren is en waar hem vele verhalen over de beruchte bende van Oss ter ore komen, gaat hij aan de hand van het werk van de criminoloog Nagel op zoek naar de bendeleden en hun nabestaanden
met in zijn hoofd de vraag of criminaliteit is aangeboren of aangeleerd. In de film Het is waar, maar niet hier volgt hij vijf jaar lang de Eindhovense enigmatische kunstenaar en cultmuzikant Dick Verdult, misschien wel de ‘laatste dadaïst’, die in Zuid-Amerika furore maakt. Een film die volgens de Volkskrant nieuwsgierigheid paart aan ontmoetingen met andere mensen, gewoonten, geluiden, woorden, tradities.
De films die hij momenteel ontwikkelt, betreden weer andere paden. In Desert of the Real onderzoekt hij aan de hand van gesprekken met mensen die ooit een psychose hadden, hoeveel controle de mens over de eigen psyche heeft. The Eighth Continent gaat over de vraag wie de eigenaar is van de maan, nu de wedloop om de maan te koloniseren is begonnen. Spiegelt die ontwikkeling de geopolitieke veranderingen die er op de aarde gaande zijn?

Filmfestival; Luuk Bouwman, meester van de slow cinema

In samenwerking met de Soop organiseren we lezingen.
Data: 27 febr. , 27 mrt. en 24 april

27 febr, | Bevolkingsregister – Marco Entrop
Marco Entrop vertelt over de aanslag op het bevolkingsregister
in de Plantage Kerklaan. Op zaterdag 27 maart 1943, na
de inwerkingtreding van de spertijd om negen uur ‘s
avonds, marcheerde een detachement van de Staatspolitie
door de Nieuwe Kerkstraat richting het gebouw van het
bevolkingsregister aan de Plantage Kerklaan. De eenheid,
bestaande uit een politiekapitein, zijn luitenant, vier
politieagenten en drie rechercheurs in burger, was op zoek
aar insluipers. Marco Entrop laat de bewakers van het bevolkingsregister en de bewoners van de Plantage Kerklaan vertellen wat er in de avond van 27 maart 1943 gebeurde.

27 maart | Afval – Peter Jan Brouwer
Peter Jan Brouwer begon in 2015 in de Pijp met een groepje
buren met het composteren van schillen, koffi edik, theezakjes
en groenteafval. Het concept van composteren met wormen
levert extra voeding voor de bodem, waar insecten en vogels van
profi teren. Bovendien is het een sociale binder voor de wijk. Dit
succesvolle idee heeft zich als een olievlek verspreid: er zijn nu
meer dan honderd wormenhotels en ruim 2500 composteurs in
Amsterdam. In de Plantage staat er een bij de Nijlpaardenbrug.

Soop lezingen

Adam

Maggie

Christie

Eric

Anna

Standard

guestList

Vrienden zijn betrokken leden die aan activiteiten van de Plantage kunnen deelnemen en of zelf evene
